Podział majątku
Po zawarciu związku małżeńskiego powstają z reguły trzy masy majątkowe, które w trakcie trwania małżeństwa ulegają wymieszaniu. W masie majątkowej małżonków wyszczególnić można:
- majątek osobisty żony,
- majątek osobisty męża,
- majątek wspólny.
Majątek osobisty to przede wszystkim majątek jednego z małżonków pochodzących sprzed zawarcia małżeństwa, a także otrzymane darowizny lub spadek . W trakcie wspólnego życia poszczególne dobra z majątku osobistego są sprzedawane, kupowane nowe, zamieniane. Chodzi tu o sytuację, gdy wspólny dom małżonków wybudowany został na działce będącej wyłączną własnością jednego małżonka lub jego rodziców, lub gdy odziedziczone po babci mieszkanie zostało sprzedawane, aby sfinansować kupno nowego wspólnego mieszkania. W takich sytuacjach powstaje konieczność dokonania wzajemnych rozliczeń z tytułu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny i z majątku wspólnego na majątek osobisty.
Zaciągnięty przez małżonków kredyt hipoteczny może skomplikować podział majątku, a uregulowanie kwestii spłaty kredytu po rozwodzie może być kłopotliwe. W wyniku podziału majątku mieszkanie może przypaść jednemu z małżonków, który następnie zobowiąże się umowie, np. u notariusza, do spłaty zasięgniętego przez oboje małżonków kredytu hipotecznego. Umowa ta nie jest skuteczna wobec banku. Drugi z małżonków, który wyprowadził się ze wspólnego mieszkania pozostaje nadal dla banku dłużnikiem i może zostać obciążony ratą kredytu, jeżeli pierwszy nie wywiąże się z zobowiązania.
Roszczenie o podział majątku wspólnego nie ulega przedawnieniu. Sprawę można wytoczyć w każdym czasie, nawet po upływie 15 lat od rozwodu. Jednak wnosząc sprawę po wielu latach można pozbawić się możliwości udowodnienia wielu istotnych rzeczy, jak na przykład poniesionych nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. Czas może zatrzeć ślady, dokumenty mogą zaginąć, a świadkowie zapomnieć o szczegółach.
Małżonkowie mogą przeprowadzić podział majątku wspólnego:
- Przed rozwodem
Przed sądem rejonowym lub prywatnie poprzez podpisanie umowy.
- W trakcie rozwodu
Przed sądem okręgowym lub prywatnie poprzez podpisanie umowy.
- Po rozwodzie
Przed sądem rejonowym lub prywatnie poprzez podpisanie umowy.
- W postępowaniu sądowym
- w sądzie okręgowym - wraz z postępowaniem rozwodowym,
- w sądzie rejonowym - w postępowaniu o podział majątku wspólnego,
- w sądzie polubownym.
- W postępowaniu umownym
W drodze umowy pomiędzy byłymi małżonkami podpisanej u notariusza.
Postępowanie sądowe
W trakcie postępowania sądowego ustalany jest skład majątku wspólnego oraz jego wartość. W tym celu sąd może skorzystać z opinii biegłego. Sądowy podział majątku wspólnego powinien obejmować całość majątku. Z tej przyczyny małżonkowie w postępowaniu sądowym powinni wykazali cały majątek, który podlega podziałowi. Sąd nie może z urzędu przeprowadzić postępowania w celu ustalenia, czy małżonkowie posiadają jakiś inny wspólny majątek poza wskazanym, jednak może wezwać do sprecyzowania wskazanego majątku. Jedynie z ważnych powodów sądowy podział majątku może zostać ograniczony do jego części.
1. Postępowanie przed sądem okręgowym
Gdy przed sądem okręgowym toczy się sprawa o rozwód, jedna ze stron może do tego sądu również wnieść o podział majątku wspólnego. Sąd dokona podziału, jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu rozwodowym. Warunkiem przeprowadzenia podziału jest odpowiedni wniosek jednego z małżonków. W sytuacji, gdy sąd jednak nie przeprowadzi podziału majątku wraz z orzeczeniem rozwodu, strona zainteresowana może, zaraz po uprawomocnieniu się orzeczenia, wystąpić z wnioskiem o podział majątku wspólnego do sądu rejonowego właściwego według miejsca położenia majątku.
2. Postępowanie przed sądem rejonowym
Wniosek o podział majątku wspólnego powinien zostać wniesiony do sądu rejonowego (wydział cywilny) miejsca położenia majątku. We wniosku powinno wskazać się:
- podstawę ustania wspólności majątkowej,
- majątek, którego ma dotyczyć podział sądowy,
- żądanie dokonania podziału majątku - żądanie należy bezpośrednio umieścić w piśmie wszczynającym postępowanie.
We wniosku można zaproponować sposób podziału, na przykład
- Przyznanie całego mieszkania jednemu z małżonków, a spłacenie drugiego.
- Sprzedanie mieszkania i podzielenie otrzymanej kwoty.
- Zamianę mieszkania na dwa mniejsze.
- Fizyczny podział mieszkania na dwie części, jeżeli jest to możliwe.
3. Postępowanie przed sądem polubowny
Aby sąd polubowny, a nie państwowy dokonał podziału majątku potrzebny jest zapis na sąd polubowny. Oznacza to, że strony muszą podpisać umowę, w której powinny wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć (art. 1161 kpc). Strony mogą samodzielnie wybrać osobę lub osoby (arbitrów), którzy rozstrzygną spór bądź wskazać stały sąd polubowny do rozstrzygnięcia sprawy.
Postępowanie prywatne - umowa
Dzielenie majątku wspólnego nie musi odbywać się w sądzie. Małżonkowie mogą zrobić to samodzielnie, jeżeli oboje zgadzają się co do szczegółów podziału. W tym celu należy podpisać stosowną umowę, która może objąć zarówno cały majątek małżonków, jak i być ograniczony do jego części. Jeżeli elementem majątku jest nieruchomość albo spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, umowa musi zostać podpisana przed notariuszem i mieć formę aktu notarialnego.
Podział majątku w drodze umownej uwzględniając wynagrodzenie notariusza, będzie tańszym i szybszym rozwiązaniem. W postępowaniu przed sądowym niezbędne będzie opłacenie wpisu sądowego od całego majątku, konieczne może też być powołanie biegłego, a sprawa może toczy się kilka lat.